ანოტაცია. სტატიაში განხილულია საქართველოს და ევროკავშირს შორის მოქალაქეთა თავისუფალი გადაადგილებისთვის გაფორმებული ვიზა ლიბერალიზაციის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე საქართველოს ვალდებულებები და მისი შესრულების ანალიზი. მოყვანილია საქართველოს პოტენციურ ემიგრანტთა მოტივაციები და გაანალიზებულია ვიზა ლიბერალიზაციის საკანონმდებლო ბაზის რეალიზაციისთვის ინსტიტუციური მექანიზმების სრულყოფის საკითხები. 

საკვანძო სიტყვები: ვიზალიბერალიზაცია, რეადმისია, ინსტიტუციური მექანიზმები, სავიზო რეჟიმი, პოტენციური მიგრაცია, მიგრაციის მოტივაცია.

შესავალი

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ახლადწარმოქმნილი დემოკრატიული ქვეყნებისთვის ევროკავშირის მხარდაჭერა უწინარესად აისახა მათი ევროკავშირის ქვეყნებში თავისუფალ ვაჭრობასა და მოქალაქეთა თავისუფალ გადაადგილებაში, რამაც თავის მხრივ, ხელი უნდა შეუწყოს ამ ქვეყნების მოქალაქეთა განათლების ამაღლების და პროფესიული განვითარების მეტ შესაძლებლობას და მიღებული ცოდნის შიდა ბაზარზე ინვესტირებით სიღარიბის დაძლევას. 

2014 წლიდან საქართველო (უკრაინასა და მოლდოვასთან ერთად) ევროკავშირის ასოცირებული წევრია, ხოლო 2016 წელს საქართველომ გააფორმა ხელშეკრულება ევროკავშირთან წელიწადში 3 თვიანი უვიზო რეჟიმის თაობაზე.
ამ დოკუმენტის თანახმად, საქართველომ უნდა შეასრულოს ევროკავშირის წინაშე აღებული რიგი ვალდებულებები, რაც ხელისუფლების მხრიდან მოითხოვს საერთაშორისო და ევროკავშირის კანონმდებლობასთან საქართველოს პოლიტიკურ-სამართლებრივი კანონმდებლობის მისადაგებას. მიუხედავად საქართველოს მიერ აღებული ზოგიერთი ვალდებულებების მეტ-ნაკლებად წარმატებით შესრულებისა, არალეგალური მიგრაცია კვლავ გრძელდება, რაც მოითხოვს მისი მართვის მექანიზმების დახვეწას და ა.შ.

* * *

საქართველოს მოსახლეობის არალეგალური ემიგრაციის მაღალი და ბუნებრივი მატების დაბალი დონის შედეგად, 1992-2018წწ. საქართველოს მოსახლეობა 1/3-ით შემცირდა და 2018 წლისთვის 3,7 მილიონი კაცი შეადგინა. აღნიშნული, სხვა ფაქტორებთან ერთად, განაპირობა ქვეყანაში შექმნილმა მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურმა ვითარებამ, განსაკუთრებით უმუშევრობის მაღალმა დონემ და ოჯახში სიღარიბემ. შესაბამისად, არალეგალური ემიგრაცია განსაკუთრებით ინტენსიურად მიმდინარეობს შრომისუნარიან და რეპროდუქციულ ასაკში მყოფ მოსახლეობაში, რამაც ასაკობრივ-სქესობრივი სტრუქტურის დეფორმაცია გამოიწვია. 2014 წლის აღწერის თანახმად, 2014 წლისთვის ქვეყნიდან გასულთა შორის 85% 20-დან 50 წლამდე ასაკისაა, მაშინ როდესაც ამ ასაკობრივი ჯგუფის წილი საქართველოს მთელ მოსახლეობაში მხოლოდ 43%-ა.

საქართველოს ევროკავშირთან სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის დიალოგი დაიწყო 2012 წლის ივნისში და სავიზო ლიბერალიზაციის სამოქმედო გეგმა ოფიციალურად გადაეცა საქართველოს მთავრობას 2013 წლის თებერვალში, რომლის ძირითადი მოთხოვნები მოქცეულია 4 რეგულაციაში: 1) დოკუმენტის უსაფრთხოება, ბიომეტრიული მონაცემების ჩათვლით; 2) საზღვრის ინტეგრირებული მართვა, მიგრაცია და თავშესაფარი, 3) საზოგადოებრივი წესრიგი და უსაფრთხოება; 4) საგარეო ურთიერთობები და ფუნდამენტური უფლებები.
სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის პროცესი მოიცავს ორი ეტაპს. პირველ რიგში, ეს არის კანონმდებლობის მიღება, საკანონმდებლო და პოლიტიკური ჩარჩოების დაგეგმვა ძირითადი მიმართულებით, რათა ეროვნული ნორმები შესაბამისობაში მოვიდეს ევროკავშირისა და საერთაშორისო სამართლის სტანდარტებთან.
ამასთან, სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებულ მოთხოვნებთან ერთად, რამდენადაც ვიზალიბერალიზაციის სამოქმედო გეგმის გარკვეული ბლოკების შესრულება არ არის საკმარისი, საქართველომ უნდა განახორციელოს ეროვნულ დონეზე სოციალურ-ეკონომიკური და პოლიტიკური ცვლილებები, რათა ჩამოყალიბდეს მიგრაციის ეფექტიანი კონტროლი.
სავიზო რეჟიმის გამარტივების ხელშეკრულება რეადმისიის (დეპორტაციის) ხელშეკრულებასთანაც არის დაკავშირებული, რაც განსაზღვრავს ევროკავშირის პოლიტიკას და პროცედურებს არალეგალურ ემიგრანტთა დაბრუნებისა და იძულებითი დეპორტაციის, ნებაყოფლობით დაბრუნების, დაკავების პროცედურების და ხელახალი შესვლის შეზღუდვების შესახებ.
რეადმისიის შეთანხმებების ძირითადი მიზანია, ხელშეკრულების მხარეებს დაეკისროთ იმ პირთა დაბრუნება, რომელთა ყოფნა არ შეესაბამება ხელშეკრულებით სახელმწიფოს ტერიტორიაზე შესვლის ან ყოფნის მოთხოვნებს, თუმცა ეს არ უნდა გაკეთდეს ადამიანის უფლებების საერთაშორისოდ აღიარებული ნორმების შეზღუდვით.
უვიზო რეჟიმის დაწყების შემდეგ, პირველი ანგარიში სავიზო რეჟიმის შეჩერების მექანიზმის ფარგლებში ევროპარლამენტის კომისიის და საბჭოს მიერ გამოქვეყნდა 2017 წლის 20 დეკემბერს. მოხსენებაში აღინიშნა, რომ საქართველო წარმატებით აგრძელებს სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის საკონტროლო მაჩვენებლებს, მაგრამ მაინც აღინიშნება გარკვეული ხარვეზები.
საქმე ისაა, რომ 2017 წლიდან, საქართველოდან არალეგალური ემიგრაციის ერთ-ერთ ხელშემწყობ ფაქტორად, გარკვეულწილად ევროკავშირის ქვეყნებში 2017 წლის აპრილიდან 90 დღით ლიმიტირებული უვიზო მიმოსვლის რეჟიმი მოგვევლინა. საქართველოს საზღვრის დაცვის დეპარტამენტის ინფორმაციით, უვიზო მიმოსვლის ამოქმედებიდან (28. 03. 2017) 2019 წლის 27 მარტის ჩათვლით, ევროკავშირის/შენგენის ზონას უვიზოდ 673 916-ჯერ ესტუმრა საქართველოს 390 175 მოქალაქე, რომელთაგან ნახევარზე მეტი დღეისათვის უვიზო რეჟიმის სამთვიანი ვადის დარღვევით, არალეგალურად იმყოფება ევროკავშირის სხვადასხვა ქვეყანაში.
საქართველოდან ემიგრაცია, გარდა ეკონომიკური ფაქტორებისა, ასევე დაკავშირებულია მიგრაციის ისეთ სოციალურ-დემოგრაფიულ ფაქტორებთანაც, როგორიცაა: განათლების მიღება, დევნილობა, ოჯახის წევრთან ერთად ცხოვრების სურვილი და ა. შ.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, განსხვავებით 2017 წლის აპრილამდე არსებული სავიზო რეჟიმისა, ლიმიტირებული უვიზო რეჟიმის პირობებში აღინიშნება არალეგალური მიგრაციის თვისებრივი ცვლილება, რაც დაკავშირებულია ოჯახის წევრთა გაერთიანების და ემიგრაციაში მათთან ერთად ცხოვრების სურვილთან. კერძოდ, შეინიშნება წინა წლებში არალეგალურ ემიგრაციაში მყოფ ოჯახის წევრთან (მეუღლე, მშობელი, შვილი) ერთად ცხოვრების სურვილით გამოწვეული არალეგალური ემიგრაცია, რასაც უვიზო რეჟიმის არარსებობის პირობებში უცხოეთში მცხოვრები არალეგალი ემიგრანტის ოჯახის წევრები ვერ ახერხებდნენ. დღეისათვის ეს პირები წარმატებით იყენებენ ევროკავშირში სამთვიანი უვიზო მიმოსვლის უფლებას, ადვილად ახერხებენ ევროკავშირის ზონაში შესვლას და ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ თავის ოჯახთან ერთად აგრძელებენ ევროკავშირის რომელიმე ქვეყანაში არალეგალურ ცხოვრებას. ამდენად, ევროკავშირში ლიმიტირებულმა უვიზო რეჟიმმა, სხვა დადებით სიკეთეებთან ერთად, ევროკავშირის ქვეყნებში საქართველოდან არალეგალურად დამრჩენთა რაოდენობის ზრდასთან ერთად, თავშესაფრის მთხოვნელთა ზრდაც განაპირობა.
უვიზო რეჟიმის შემოღებამ საქართველოში არსებული მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური ვითარების გამო, ევროკავშირის ზონაში უკანონო მიგრანტების რაოდენობა ვერ შეამცირა და გრძელდება ევროკავშირში არალეგალური მიგრაცია. მოქალაქეები იყენებენ სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციას ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების ტერიტორიაზე შესვლისთვის, მაგრამ უგულებელყოფენ და არღვევენ ევროკავშირის ქვეყნებში უვიზოდ გადააგილების სარგებლობის 3 თვიან რეჟიმს და კანონდარღვევით განუსაზღვრელი დროით რჩებიან ევროკავშირის ტერიტორიაზე. უფრო მეტიც, საქართველოს მოქალაქეები (განსაკუთრებით ახალგაზრდები) განათლების მიღება-ამაღლების მიზეზით, ტურისტის ან დევნილის სტატუსით შედიან ევროკავშირის ტერიტორიაზე და ითხოვენ თავშესაფრს. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დემოგრაფიის და სოციოლოგიის ინსტიტუტის სოციოლოგიური გამოკვლევის თანახმად, უცხოეთში წასვლის მსურველ სტუდენტთაგან მხოლოდ სწავლის გაგრძელების მიზნით წასვლას აპირებს 26,9%, თუმცა მათი უმრავლესობა (59,0%) აპირებს სწავლას შეუთავსოს დასაქმება.
საქართველოში, მოლდოვას და უკრაინის მსგავსად, მოუგვარებელი სოციალურ-ეკონომიკური, ტერიტორიული და პოლიტიკური პრობლემები ეროვნულ დონეზე, მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს ევროკავშირში არალეგალურ ემიგრაციას თავშესაფრის მთხოვნელთა ზრდას ზემოაღნიშნული სახელმწიფოებიდან. მაგალითად, საქართველოდან არალეგალური მიგრაცია პირდაპირ უკავშირდება უმუშევრობის მაღალ დონეს და ქვეყანაში საშუალო ხელფასის (ოჯახის შემოსავლები) საარსებო მინიმუმთან ჩამორჩენას. სწორედ ეს პრობლემები ზრდის უსაფუძვლოდ თავშესაფრის მთხოვნელთა რაოდენობას. ევროსტატის ანგარიშის თანახმად (14. 03. 2019), 2018 წელს ევროკავშირის ტერიტორიაზე პირველადი თავშესაფარი მოითხოვა 580 845 კაცმა, რომელთაგან 3% (17 980 კაცი) საქართველოს მოქალაქე იყო. მართალია ევროკავშირში თავშესაფრის მაძიებელთა შორის საქართველო მოქალაქეთა ამ რაოდენობით მეათე ადგილზეა, მაგრამ პირველ სამეულშია საფრანგეთში, ირლანდიაში, ჩეხეთში, დანიასა და ლიხტენშტეინში.
საქართველოდან, უმეტეს შემთხვევაში დაუსაბუთებელად, თავშესაფრის მთხოვნელ მიგრანტთა რაოდენობის ზრდა, ევროკავშირის ზემოაღნიშნულმა ქვეყნებმა მიიჩნიეს ევროკავშირში საქართველოს მოქალაქეებისთვის უვიზო მიმოსვლის (გადაადგილების) შეჩერების ძირითად მიზეზად, რაც მკაცრი ტონით აღნიშნა კიდეც მიმდინარე წლის მაისში საქართველოში ოფიციალური ვიზიტით ჩამოსულმა საფრანგეთის შინაგან საქმეთა მინისტრმა.
საქართველოს მთავრობის განცხადებამ ქვეყნის უსაფრთხოების შესახებ, ევროკაშირის ზოგიერთი ქვეყნიდან რეადმისია განაპირობა. ევროკავშირი თავის თავზე არ იღებს ასეთ რისკებს და არ არის გამორიცხული, საქართველოს შეუჩეროს უვიზო რეჟიმი.
მეორე მხრივ, უკანონო ემიგრანტთა რაოდენობის ზრდა ევროკავშირში უარყოფით გავლენას ახდენს მიგრაციის წარმოშობის ქვეყნების დემოგრაფიულ, სოციალურ-ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სტაბილურობაზე, განსაკუთრებით ისეთ მცირერიცხოვან ქვეყნებში, როგორიც საქართველოა. ამიტომ ეროვნულ დონეზე უნდა შევისწავლოთ, თუ როგორ მოხდა უვიზო მიმოსვლის პოლიტიკისა და მისი სამართლებრივი ბაზის ადაპტირება და შეცვლა იმ გამოწვევების შემდეგ, რომლებიც ევროკავშირში უვიზო რეჟიმის შემოტანას მოჰყვა.

დასკვნა

ამდენად, საქართველო გათავისუფლბულია სავიზო რეჟიმისაგან ევროკავშირის ტერიტორიაზე მოკლევადიანი ვიზიტებისთვის. მაგრამ არსებობს მისი შეჩერების საშიშროებაც, რაც შეიძლება განაპირობოს ევროკავშირში საქართველოდან, უწინარესად ადამიანის უფლებათა დარღვევით, ეკონომიკური და სოციალური არასტაბილურობით გამოწვეულმა ვადაგადაცილებული ვიზიტორების და თავშესაფრის მთხოვნელთა ზრადამ. საქართველო ვერ ასრულებს აღებული ვალდებებულებების შესრულებას რეადმისიის თვალსაზრისით და, შესაბამისად, ევროკავშირს შეუძლია შეუწყვიტოს უვიზო რეჟიმი თუნდაც კეთილსინდისიერ მოგზაურებს.

ამრიგად, საქართველოსთვის მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრა, თუ როგორ იმოქმედა უვიზო რეჟიმის შემოღებამ ევროკავშირის ქვეყნებში ვიზის ვადაგადაცილებულთა არალეგალური ემიგრაციის და თავშესაფრის მაძიებლთა რაოდენობის შემცირება-ზრდაზე.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დემოგრაფიისა და სოციოლოგიის ინსტიტუტის "სტუდენტი ახალგაზრდობის მიგრაციული განწყობების ზოგიერთი საკითხის შესახებ", სოციოლოგიური გამოკვლევის მასალები. 2018. 

2. საქართველოს მთავრობის დადგენილება N59 "საქართველოს მიგრაციის სტრატეგიის დამტკიცების შესახებ", 15 მარტი, 2013.
3. საქართველოს კანონი N3418-II-ს „შრომითი მიგრაციის შესახებ", 1 აპრილი, 2015.
4. საქართველოს მთავრობის დადგენილება №199 „საქართველოს შრომის ბაზრის ფორმირების სახელმწიფო სტრატეგიისა და საქართველოს შრომის ბაზრის ფორმირების სახელმწიფო სტრატეგიის რეალიზაციის 2015-2018 წლების სამოქმედო გეგმის დამტკიცების შესახებ", 2013 წ. 2 აგვისტო, თბილისი.
5. საქართველოს მთავრობის დადგენილება №733 „შრომის ბაზრის საინფორმაციო სისტემის დანერგვისა და განვითარების კონცეფციისა და მისი განხორციელების სამოქმედო გეგმის დამტკიცების შესახებ", 2014 წლის 26 დეკემბერი, თბილისი. საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ანგარიში.
6. ევროპარლამენტის კომისიის და საბჭოს 2017 წლის 20 დეკემბერის პირველი ანგარიში სავიზო რეჟიმის შეჩერების მექანიზმის ფარგლებში
7. http://www.geostat.ge/
8. Migration Profile of Georgia. (2015).Tbilisi, Georgia. http://migration. commission.ge /files/ migration profile_ of_georgia_2015.pdf
9. International Migration Report 2015 Highlights UN New York, 2016.
10. http://siteresources.worldbank.org/%20INTECA/%20Resources/257896-1167856389505/Migration_FullReport.pdf
11. THE IMPACTS OF REMITTANCES ON DEVELOPING COUNTRIES. – European Parliament, 2014. http://www. europarl.europa.eu/Reg Data etudes/etudes/join/2014/ 433786/EXPO-DEVE_ET (2014) 433786EN.pdf
12. Directive 2014/36/EU of the European Parliament and of the Council of 26 February 2014 on the conditions of entry and stay of third-country nationals for the purpose of employment as seasonal workers OJ L 94, 28.3.2014.
13. Eurostat, Migration and migrant population statistics – Statistics explained, 17.02.2015. URL:http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/Migration_and_migrant_population _statistics.
14. Sulaberidze A. Distorted Migration Temps: Cui Bono? The Caucasus and Globalization. Journal of Social, Political and Economic Studies. Volume 2. Issue 1. 2008.